Energiecrises moeten samen worden aangepakt, niet los

Klimaatdoelen raken steeds meer uit beeld, ondanks de hogere ambitie van dit kabinet, constateerde het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) begin november. De bouw van zonne- en windparken blijft achter bij de ambities om juist over te gaan op hernieuwbare elektriciteit.

Dit is niet alleen een milieuprobleem. Het fossiele aardgas is erg duur, en daarmee de elektriciteit gemaakt in aardgascentrales. Dit heeft er mede toe geleid dat aluminiumproducent Aldel failliet is en de zinksmelterij van Nyrstar in Budel is stilgelegd. Vanwege de hoge aardgasprijzen wordt er komend jaar ruim 20 miljard euro uitgegeven om de kosten kunstmatig beperkt te houden. Het is een peperdure onhoudbare fossiele subsidie.

Hernieuwbare elektriciteit uit zon en wind is niet alleen schoon, maar ook veel goedkoper dan elektriciteit uit aardgas. De aanleg van nieuwe zonne- en windparken is dus keihard nodig. Dat was altijd al een uitdaging, maar wordt nu gefrustreerd door een drietal acute problemen. ‘De pijplijn droogt op’, zo stelde het PBL op 8 december.

Het hoofdnet zit vol

Het eerste probleem heet netcongestie. Op 17 november verklaarde TenneT dat het hoofd-elektriciteitsnet zo vol zit dat er in veel regio’s geen ruimte is voor de industrie om van kolen of aardgas over te stappen op hernieuwbare elektriciteit. Het tweede probleem is de stikstofcrisis. Die crisis speelt al een paar jaar, maar op 2 november bepaalde de Raad van State in de zogenoemde Porthos-stikstofuitspraak dat nu ook tijdelijke bouwwerkzaamheden nabij beschermde natuur niet meer mogelijk zijn. Dat is een mokerslag voor de aanleg van vele zonne- en windinstallaties, maar ook voor de uitbouw van de overbelaste energie-infrastructuur.

Het derde probleem is politiek. De benodigde hoeveelheid zon en wind is een aantal jaar geleden veel te laag berekend, maar die lage berekening lijkt nu een maximale ambitie geworden. De verwachte en noodzakelijke groei in bijvoorbeeld elektrische auto’s, warmtepompen en industriële boilers vraagt om veel meer windmolens en zonneparken. Dit vereist continue politieke steun die nu vaak ontbreekt.

Deze crises zijn tot nu toe nogal weifelend aangepakt. Ondanks vele jaren praten over stikstof is de snelheidsverlaging de enige concrete stap die genomen is. Hetzelfde probleem zien we rond de overbelaste energienetten. Investeringen door netbeheerders die vooruitlopen op de ontwikkelingen worden door toezichthouder ACM keihard afgestraft. Een weifelende risicomijdende aanpak is het resultaat.

Een extra dilemma is dat de ineengrijpende crises los van elkaar worden aangepakt in plaats van in samenhang. Een voorbeeld hoe het wel zou moeten is de aanleg van zonneparken die zowel de klimaat-, energie- als stikstofcrisis verlichten, zonder tot netbelasting te leiden. In een agrarisch gebied kan een zonneveld een boer een stikstofvrij economisch interessant alternatief bieden. Door op zo’n zonnepark batterijen te plaatsen kan netbelasting voorkomen worden. Productiepieken worden opgeslagen en pas in de avond op het net ingevoed.

Nu zijn er aparte loketten

Met elektriciteit uit zonneparken kan de industrie verduurzamen. Het voorkomt uitstoot uit gascentrales, wat ook weer flink wat stikstof bespaart. Toch komen dit soort projecten voor een reeks aparte loketten te staan die elk hun eigen crisisaanpak kennen. Een proactieve houding is gewenst, waarbij we over de schutting van de verschillende crises kijken.

Dit betekent volle steun voor projecten die én schone energie produceren én stikstofuitstoot verminderen én nauwelijks netbelasting veroorzaken. Schrap de ooit vastgestelde plafonds voor zon en wind en gebruik ze in gebieden die qua stikstof en netbelasting op ‘rood’ staan. Met een overheid die daarvoor durft te staan, kunnen we dan eindelijk de crises in samenhang aanpakken.

Lees hier het artikel in Trouw