Windenergie: de impact van windmolens op mensen
Alle Nederlandse provincies hebben Regionale Energiestrategie-doelen, ook wel bekend als RES-doelen. Om deze doelen te halen, is windenergie onmisbaar. Daarom zijn er de komende jaren nog honderden extra windmolens op land nodig.
Omdat we in Nederland relatief weinig vrije ruimte hebben, komt een deel van deze windmolens vaker in de buurt van woongebieden. Vanuit het principe van zorg voor de omgeving werken initiatiefnemers van windenergie aan een zo laag mogelijke impact op omwonenden. Daarmee proberen zij bepaalde zorgen over windmolens weg te nemen, onder meer op het gebied van gezondheid en woningwaarde. We geven hier antwoord op vier van de meest gehoorde zorgen over het effect van windmolens op mensen en de samenleving.
Heeft slagschaduw van windmolens impact op je gezondheid?
Nee, zolang de slagschaduw binnen de perken blijft, is er niets aan de hand. We leggen dat hieronder verder uit.
De wieken van een windmolen kunnen, vooral bij een lage zon in het najaar en de winter, lange schaduwen op de grond en op gebouwen werpen. Dit staat bekend als slagschaduw. Afhankelijk van waar een nabijgelegen woning staat ten opzichte van een windturbine, kan er op sommige momenten in het jaar slagschaduw korte tijd op de woning vallen. Meestal wordt deze weggefilterd door bomen en struiken, maar waar dit niet gebeurt, kan de slagschaduw tuinen en ramen bereiken. In specifieke gevallen kan dit kortstondige hinder veroorzaken.
Het idee bestaat ook dat deze slagschaduw een verhoogde kans geeft op gezondheidsklachten, zoals bijvoorbeeld epilepsie. Dit is gelukkig een ongegronde angst. Windturbines die binnen de wettelijke kaders zijn gebouwd, kunnen geen directe gezondheidsklachten veroorzaken.
Onderzoek heeft met zekerheid aangetoond dat er bij een ‘passeerfrequentie’ van 2,5 omwentelingen per minuut of lager geen verhoogd risico is op epileptische aandoeningen of andere gezondheidsklachten. De passeerfrequentie is hier het aantal keren dat een windturbineblad per minuut langsdraait. Daarnaast ervaren mensen bij deze frequentie bijna geen hinder.
Bij moderne, grotere turbines draaien de wieken een stuk langzamer en komt de slagschaduw dus minder snel achter elkaar voorbij. De passeerfrequentie ligt daardoor meestal al onder de 2,5 omwentelingen per minuut. Voor hogere passeerfrequenties, die je vooral ziet bij oudere turbines waar de wieken kleiner zijn en sneller ronddraaien, is ook geen verband met een verhoogd risico op gezondheidsklachten gevonden.
Naast dit alles zijn er strenge, wettelijke eisen voor slagschaduw. Bij het plannen van windmolens op land, is onderzoek naar slagschaduw een belangrijk onderdeel. Bij dit onderzoek, dat door gespecialiseerde bureaus wordt uitgevoerd, wordt er vanuit gegaan dat er geen natuur of gebouwen zijn tussen de windturbine die de slagschaduw kunnen filteren, en dat de gevel van omliggende woningen vanaf een halve meter boven de grond helemaal uit glas bestaat. Als een windturbine op basis van dit worst case scenario voldoet aan de normen voor slagschaduw, opereert hij in de praktijk vaak ruim binnen de standaarden.
Heeft het geluid van windmolens impact op je gezondheid?
Nee, maar eventuele hinder van dit geluid kan wel op de lange termijn een stressfactor vormen. Deze stress kan weer invloed hebben op iemands gezondheid. We leggen dit hieronder verder uit.
Alle windturbines, groot en klein, maken zowel mechanisch geluid (van de rotor en de dynamo in de gondel bovenin de mast) als stromingsgeluid (door de interactie van de wieken met de lucht, met name als ze langs de mast ‘zwiepen’). De hoorbaarheid hiervan is gebonden aan strenge wettelijke nationale normen, die weer ingebed zijn in Europese milieuwetgeving. Op 0 meter afstand van een windturbine, dus wanneer je op de turbine zou staan, is het geluid vergelijkbaar met dat van een elektrische grasmaaier. Dat is zo tussen de 104 en 107 decibel. Op 400 meter afstand is het geluid vergelijkbaar met het geluidsniveau van een koelkast.
Sommige mensen geven aan slaapproblemen te hebben door het geluid van nabijgelegen windturbines. Dit is aanleiding geweest voor meerdere internationale onderzoeken in de afgelopen jaren. De verschillende uitkomsten van deze onderzoeken hebben geen eenduidig, definitief verband tussen het geluid en slaapverstoring vastgesteld.
Wat wel vaststaat, is dat het geluid van een windturbine, net als knipperende lichten en slagschaduw, bij mensen voor irritatie en daarmee voor hinder kan zorgen. Dit kan op de lange termijn een stressfactor vormen, wat invloed kan hebben op lichamelijk en mentaal functioneren. De mate van stress hangt ook samen met hoe gevoelig iemand is voor geluid. Zo kan een windmolen dus indirect impact op iemands gezondheid hebben.
In deze onderzoeken kwam ook naar voren dat windturbinegeluid als hinderlijker en stressvoller wordt ervaren dan andere geluiden. Bijvoorbeeld de geluiden van industrie of wegverkeer. Maar waar ligt dat aan? Mogelijk heeft deze uitkomst er mee te maken dat windturbinegeluid een specifiek ritmisch, herhalend karakter heeft. Een verschil met andere overlast veroorzakende geluidsbronnen is dat windturbines ’s nachts doorgaan, terwijl het andere omgevingsgeluid dan juist afneemt. Overdag is er een gemiddeld niveau van 50-60 dB aan omgevingsgeluid, dat ’s nachts in veel gebieden duidelijk lager is. Hierdoor ervaar je het geluid van een windturbine sneller als hinderlijk. Dit terwijl het dus op zichzelf niet schadelijk is voor je gezondheid.
Komen er chemische stoffen vrij door slijtage aan de wieken van windmolens?
Nee, de wieken zijn beschermd tegen het vrijkomen van stoffen door leading edge protection. Ook als het om sporen van het oplosmiddel Bisfenol A gaat. Hieronder leggen we uit hoe dat werkt.
De bladen van windturbines worden gefabriceerd met een soort hars. Dit ‘epoxyhars’ is hetzelfde hars dat wordt gebruikt voor bijvoorbeeld ski’s of tennisrackets. Om deze hars goed toe te passen wordt onder andere Bisfenol A, een opslosmiddel, gebruikt. Dit is een stof die bij organismen voor gezondheidsrisico’s kan zorgen als deze boven een bepaald niveau uitkomt. De vrees is dat de bladen van windturbines door de jaren heen slijten, en deze stof dan in grote hoeveelheden vrij zou kunnen komen. Is dit zo?
Dat is gelukkig niet het geval, heeft het RIVM vorig jaar geconcludeerd. Ook Factcheck Nederland heeft de onjuistheid van dergelijke claims aangetoond. In een gesprek met experts op het gebied van windmolenbouw werd duidelijk dat Bisfenol A alleen wordt gebruikt als een van de grondstoffen om de beschermende hars te maken. In de hars van de wieken zit dus geen Bisfenol A, maar zijn slechts kleine sporen van de oorspronkelijke chemische stof te vinden. Dit is vergelijkbaar met bijvoorbeeld plastic voedselverpakkingen, waar ook sporen van Bisfenol A in te vinden zijn.
Daarnaast zitten er op de bladen van moderne windturbines nog twee lagen coating om de wieken te beschermen, die niet van epoxyhars zijn gemaakt. Deze leading edge protection voorkomt erosie grotendeels, waardoor er juist geen materiaaldeeltjes van de wieken in de lucht terecht komen. In het uitzonderlijke geval dat de wieken van een windturbine zouden slijten door beschadiging van deze coating, dan nog zouden er slechts enkele milligrammen aan sporen van Bisfenol A vrijkomen tijdens de levensduur van een turbine. Dit valt ruim binnen de normen en zou daarmee geen gevaar voor onze gezondheid moeten opleveren.
Worden huizen minder waard door windmolens in de buurt?
Ja, maar de daling is een stuk kleiner dan vaak wordt gevreesd. En die is nog verder te verkleinen als we samen voor grote windmolens kiezen. We leggen het je hieronder uit.
Je woning voor minder geld moeten verkopen als er een windmolen in de buurt staat. Wanneer je puur naar de cijfers kijkt, kan dit effect inderdaad voorkomen. Het TNO heeft in 2022 berekend dat in 2030 woningen nabij windmolens gemiddeld 3,8% minder waard zullen zijn dan woningen zonder windmolens in de buurt. Dit zou gemiddeld genomen uitkomen op zo’n 9.000 euro waardevermindering per woning die dichtbij een windpark ligt.
Het TNO maakt ook de kanttekening dat de voorspelde waardedaling erg scheef ligt. Als de RES-plannen ook daadwerkelijk worden uitgewerkt, veroorzaakt 10% van de windmolens op land in 2030 twee derde van de totale waardedaling van woningen door windmolens. Deze windturbines liggen dan voornamelijk in de Randstad, waar het moeilijker is om ze verder van woningen af te plaatsen door de hogere woningdichtheid. Voor de rest van het land zal de waardedaling van woningen naar verwachting een stuk lager liggen dan het gemiddelde, aangezien turbines daar verder van bewoonde gebieden af gebouwd kunnen worden.
Hoewel de waardedaling relatief klein is, kunnen we deze volgens het TNO nog verder inperken als we kiezen voor een beperkt aantal grote windturbines in plaats van een hoop kleinere turbines. Dat heet het ‘clusteren’ van windturbines. Dan staan er immers minder huizen in de buurt van windmolens en is de totale waardedaling kleiner. Voor de mensen die dan wel in de omgeving van de turbines wonen, geldt dat zij uit de grotere windturbines meer financiële voordelen kunnen halen.
Wat doen we nog meer om de impact van windmolens zo ver mogelijk te beperken?
Obstakelverlichting uitschakelen
Tot voor kort werden nieuwe windmolens uitgerust met rood licht om vliegtuigen van hun bestaan op de hoogte te brengen. Tegenwoordig is het via transpondertechnologie mogelijk om deze lichten alleen aan te laten gaan als er vliegtuigen in de buurt zijn en wordt deze technologie steeds vaker toegepast. Dat scheelt een hoop ‘lichtvervuiling’.
Innovatieve wieken
Fabrikanten van windturbine-onderdelen vinden continu nieuwe manieren om de wieken van windturbines beter, sterker en veiliger te maken. Er komen steeds meer fabrikanten bij die bijvoorbeeld wieken maken zonder epoxyhars, en dus zonder enige sporen van Bisfenol A. Deze wieken met bijvoorbeeld polyesterhars zijn vaak nog iets duurder, maar het verschil loopt in.
Stilstandsvoorziening
Om eventuele hinder van slagschaduw, geluid en impact op vogels verder te beperken, worden moderne windmolens steeds vaker uitgerust met een stilstandsvoorziening. In het geval van slagschaduw bepalen slimme lichtmeters op de mast van de turbine hierbij aan de hand van daadwerkelijke zonneschijn op woningen in de nabije omgeving waar en wanneer er slagschaduw ontstaat. Hiermee kan ook berekend worden wanneer er overschrijding van de wettelijke normen dreigt (maximaal 20 minuten slagschaduw per dag en 6 uur per jaar voor alle turbines van een windpark). Dan kunnen windmolens bijvoorbeeld worden stilgezet. Zo blijft de slagschaduw altijd binnen de perken.
Meer lezen over de impact van windenergie?
Natuur en biodiversiteit bij wind op land
Nederlanders maken al honderden jaren gebruik van de wind. De eerste windmolens, ontworpen in de 13e eeuw, maalden graan tot meel. Vandaag de dag leveren zo’n 3.000 windturbines op Nederlandse bodem...
Lees meer
Windenergie: daar doen we het voor
Er staan momenteel meer dan 3.000 windmolens op Nederlandse bodem – naast honderden in de Noordzee – die samen voor een kwart van al onze elektriciteit zorgen. En daar stopt het niet: er zijn zelfs al...
Lees meer